Rys historyczny kaplicy św. Stanisława, biskupa i męczennika w Krzeszowicach
Kaplica mieści się na zapleczu zachodniej części parku pałacowego. Została wybudowana w 1875 roku przez pokojowego hrabiów Potockich – Tomasza Dudkowskiego. Tomasz Dudek, s. Franciszka i Marianny Rozmus, urodził się 18 XII 1836 r. w Filipowicach. Jako kilkunastoletni chłopiec zaczął praktykować u malarza pokojowego Bogackiego w Krzeszowicach. W tym czasie hr. Adam Potocki założył w swej posiadłości park i wybudował w nim nowy pałac (1850-1857) w stylu włoskiego renesansu, według projektu Franciszka Marii Lanciego. Hrabia Potocki zlecił wymalowanie pałacu właśnie Bogackiemu.
W tej pracy pomagał mu Tomasz. Dzięki temu poznała go hr. Katarzyna Adamowa Potocka i przyjęła na służbę jako lokaja. Pan Tomasz towarzyszył jej wszędzie, gdziekolwiek jechała, nawet za granicę.
W świecie ocierał się o domy magnatów, przypatrywał się ich przywiązaniu do pamiątek, nic więc dziwnego, że sam nabrał zamiłowania do zabytków. Jeżdżąc z panią Hrabiną zaczął zbierać różne relikwie, obrazy, figurki itp., – niektóre z nichy można jeszcze dziś oglądać w kaplicy, – niektóre zaś zaginęły podczas wojny. Podczas licznych podróży zwiedzał kościoły, tak też prawdopodobnie, zawitał do kościoła św. Wojciecha na Rynku krakowskim. Tam poznał ks. Jana Siedleckiego – byłego misjonarza, od którego dostał dzwony do swojej kaplicy.
Czas przynosił ze sobą nowe wydarzenia. Umarł hr. Adam, a pan Tomasz był w dalszym ciągu u hr. Katarzyny. Po jej śmierci zatrzymał go przy sobie hr. Andrzej z żoną Krystyną. Został u nich do końca życia “Był starym wiernym sługą” u Wielkich Potockich, jakby go nazwał Sienkiewicz. W tym czasie kupił część gruntu od M. Pogorzelskiego. Posiadając własny kawałek ziemi, kazał wybudować na nim parterowy domek i kaplicę. Powstawała ona według jego planu, który zresztą często zmieniał. Często zdarzało się, że to, co w jednym dniu wymurowano, na drugi dzień kazał zburzyć, bo się w nocy się rozmyślił i podawał nowy plan.
Tak więc Tomasz Dudek, jako właściciel ziemski i budowniczy kaplicy, stał się Panem Tomaszem Dudkowskim – miał też służącego Kubę Kisielaka z Nowej Góry. Ten zajmował się jego majątkiem, dzwonieniem w kaplicy, zwłaszcza, w dniu św. Stanisława bpa, podczas rokrocznych procesji z kościoła parafialnego do kaplicy. A kiedy p. Tomasz stracił wzrok wierny Kuba pozostał przy swoim panu.
Od 1895 roku Zgromadzenie Księży Misjonarzy nabywało sąsiadujące z terenem p. Tomasza parcele pod przyszły dom wypoczynkowy dla kleryków. Dnia 8 sierpnia 1908 roku całą swoją posiadłość wraz z kaplicą p. Tomasz przekazał Zgromadzeniu.
W 1901 roku Ojciec Święty Leon XIII nadał odpust zupełny dla Mszy odprawianych w kaplicy dekretem następującej treści:
“Ojciec Święty Leon XIII Papież ku wiecznej pamięci nadał odpust zupełny za dusze zmarłych do ołtarza Św. Stanisława biskupa i męczennika w kaplicy w Krzeszowicach. Dan w Rzymie u Św. Piotra pod pieczęcią rybaka d.26 marca w r. 1901, Pontyfikatu 24. Dekret Świętej Kongregacji Odpustów z dnia 29 marca 1901 roku. Święta Kongregacja Odpustów i Świętych Relikwii na mocy przedstawienia postanawia, iż wspomniana kaplica w Krzeszowicach, przez ordynat według przepisów Kościoła poświęcona, jako publiczna uznana jest, oraz wszystkim wiernym bez różnicy stanu i wieku dostępna. Na dowód wiarogodności niniejszy dowód pieczęcią zatwierdzamy.”
Pan Tomasz Dutkowski zmarł 30 kwietnia 1919 r. w pałacu hr. Potockich przeżywszy 83 lata. Spoczywa w grobowcu Księży Misjonarzy na cmentarzu krzeszowickim.
W latach międzywojennych Zgromadzenie rozbudowało kaplice o tzw. “babiniec”, czyli boczną nawę od strony parku. Murowana kaplica jest utrzymana w stylu romantycznym. W jej ściany wbudowano wiele różnych zabytkowych detali architektonicznych z piaskowca lub czarnego marmuru ( np. fragmenty ozdobnych obramień gotyckich XV i XVI w., renesansowy wspornik, barokowe obramienia i nadproża). Wnętrze o nowoczesnym wystroju wykonano w 1971 r. według projektu J. Zgrzebnickiej.
Na prośbę zgromadzenia Księży Misjonarzy Państwowa Służba Ochrony Zabytków Oddział Wojewódzki w Krakowie dnia 1 grudnia 1993 roku wpisała kaplicę p.w. św. Stanisława w Krzeszowicach do rejestru zabytków woj. Krakowskiego pod nr rej. A-667.
